Depresja w wieku podeszłym i jej wpływ na proces zdrowego starzenia
W obliczu starzejącego się społeczeństwa pojawia się coraz więcej koncepcji wspierania osób w wieku podeszłym. Wśród nich najczęściej wymieniane jest „zdrowe starzenie się” (healthy ageing). Zakłada ono realizację polityki zdrowotnej, która wspiera jednostki na każdym etapie życia, wpływając pozytywnie na stan zdrowia w okresie starości i redukując ryzyko występowania chorób przewlekłych. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zdrowe starzenie się jako „proces rozwijania i utrzymywania zdolności funkcjonalnej, która umożliwia dobre samopoczucie w starszym wieku”. Sprawność funkcjonalna to posiadanie zdolności, które m.in. umożliwiają zaspokajanie podstawowych potrzeb, uczenie się, rozwijanie i podejmowanie decyzji, bycie mobilnym, budowanie i utrzymywanie relacji społecznych.
Spośród czynników uznawanych za kluczowe dla procesu zdrowego starzenia się dominującą rolę odgrywają zachowane funkcje poznawcze i brak objawów depresyjnych. Również sprawność funkcjonalna oraz zaangażowanie społeczne są w znacznym stopniu powiązane ze stanem psychicznym osoby starszej, co podkreśla wagę zapobiegania i leczenia depresji w tej grupie wiekowej. Zaburzenia depresyjne są wciąż, szczególnie w tej grupie wiekowej, zbyt rzadko rozpoznawane. Diagnostyka może stanowić poważne wyzwanie, gdyż obecność objawów depresyjnych nie zawsze jest tożsama z rozpoznaniem depresji, a ściśle określone kryteria kliniczne zawarte w obowiązujących klasyfikacjach chorób ICD-10, ICD-11 lub DSM-5 są stosowane głównie przez psychiatrów. Podczas rutynowych wizyt lekarskich często pomijane są pytania o stan psychiczny, a przesiewowe kwestionariusze oceniające objawy depresyjne zbyt rzadko wykorzystywane w praktyce.
Stereotypy dotyczące starości, jako gorszego, mało optymistycznego i – co tu kryć - ostatniego okresu w życiu wpływają na negatywne postrzeganie możliwości leczenia depresji. Pesymistyczne podejście do starości prezentuje również część seniorów. Zaburzenia depresyjne są więc często fałszywie postrzegane jako nieodwracalne i nieuleczalne. Wyniki populacyjnego badania POLSENIOR 2, którym objęto grupę reprezentatywną liczącą 5897 mieszkańców Polski w wieku powyżej 60 roku życia (zakres wieku 60 – 106 lat), wskazują, że częstość występowania i stopień nasilenia objawów depresyjnych rośnie wraz z wiekiem zarówno wśród mężczyzn jak i wśród kobiet. Uwagę zwraca również fakt, że znacznie częściej mamy do czynienia z objawami depresyjnymi u osób z relatywnie niższym poziomem wykształcenia. Ponadto w tej grupie wiekowej znacznie częściej na depresję cierpią mieszkańcy wsi, wśród których dostępność do opieki medycznej jest niewspółmiernie bardziej ograniczona, niż w ośrodkach miejskich.
Szczególną uwagę zatem należy poświęcić osobom w okresie zaawansowanej starości, z mniejszych miejscowości, o gorszym statusie materialnym, pamiętając o tym, że każda forma aktywizacji przeciwdziała wykluczeniu społecznemu, depresji i wpływa korzystnie na jakość życia oraz sprawność funkcjonalną, zwiększając niezależność i samodzielność.
Wraz ze starzeniem się społeczeństwa depresja wieku podeszłego może stać się jednym z największych wyzwań zdrowia publicznego w Polsce, gdyż można ją uznać za czuły wskaźnik deprywacji społeczno-ekonomicznej, współistnienia innych chorób oraz pogarszających się zdolności poznawczych. Konieczne wydają się zatem działania mające na celu wprowadzenie rutynowych przesiewowych badań w kierunku depresji u osób starszych, zwłaszcza do podstawowej opieki zdrowotnej (np. przy pomocy Geriatrycznej Skali Oceny Depresji).